Na kanwie niedawnej – korzystnie zakończonej dla naszego klienta – sprawy przed sądem rejestrowym, której przedmiotem było wydanie zezwolenia przez sąd rejestrowy na zbycie udziału w spółce z o.o., w sytuacji gdy zarząd takowej zgody uprzednio odmówił, warto pochylić się pokrótce nad kwestią ograniczeń w zakresie rozporządzania udziałami wspólnika spółki z o.o.
MOŻLIWOŚĆ ZBYCIA UDZIAŁU
Przede wszystkim wskazać należy, iż do udziału – jako prawa majątkowego wspólnika spółki z o.o. – ma zastosowanie ogólna zasada prawa cywilnego, polegająca na możliwości swobodnego zbycia udziału. Przy czym jednak, należy mieć na uwadze często pomijany w praktyce (co zresztą skrzętnie wykorzystujemy w sprawach prowadzonych dla naszych klientów), art. 57 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego (zwanego dalej “KC), stanowiący o tym, iż nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne, co nie wyłącza dopuszczalności zobowiązania, że uprawniony nie dokona oznaczonych rozporządzeń prawem. Jednocześnie zważyć należy, iż art. 182 Kodeksu spółek handlowych (zwanego dalej “KSH”), stanowi wyjątek od wyżej wskazanego art. 57 KC.
OGRANICZENIA A WYŁĄCZENIA W ZBYWALNOŚCI UDZIAŁU
Zgodnie z powyższym, możliwe jest wprowadzenie do umowy spółki ograniczeń w zakresie rozporządzania udziałami, z tym zastrzeżeniem, że niedopuszczalne jest wprowadzanie do umowy spółki wyłączeń (tak bezpośrednich, jak i pośrednich) w zakresie rozporządzania udziałami, jako sprzeczne z art. 57 KC.
ZGODA SPÓŁKI NA ZBYCIE UDZIAŁU
Ustawodawca sam zaproponował nam jedną z wielu możliwości na zbycie udziału, a uczynił to w art. 182 § 2 KSH, który stanowi, że:
“§ 2. Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy § 3-5, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
- rada nadzorcza lub
- zgromadzenie wspólników, a nawet
- większościowy wspólnik spółki, czy też
- osoba trzecia, spoza grona wspólników.
Co niezwykle istotne – procedura udzielania zgody nie może skutkować faktycznym uniemożliwieniem lub znacznym utrudnieniem zbycia udziału, jego części lub ułamkowej części. W przeciwnym razie możemy narazić się na zarzut, iż konkretne postanowienie umowy spółki zmierza do obejścia prawa, a w konsekwencji jest nieważne.
Warto również zauważyć, że wynikająca z art. 182 § 3 KSH możliwość wystąpienia przez wspólnika do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyrażenie zgody na dokonanie czynności zbycia udziałów dotyczy wyłącznie sytuacji, w których organem uprawnionym do wyrażenia zgody jest zarząd.
Tym samym wydaje się, że jeżeli umowa spółki przewiduje w zakresie udzielenia zgody kompetencje np. rady nadzorczej, to podjęcie ewentualnej uchwały rady nadzorczej w przedmiocie braku zgody nie będzie dawało podstawy do wystąpienia przez wspólnika ze wskazanym wyżej wnioskiem do sądu rejestrowego. Co więcej, podstawy takiej nie będzie mogło także stanowić postanowienie umowy spółki, jako że umowa spółki nie może ustalać właściwości sądu rejestrowego czy też przekazywać sądowi powszechnemu do rozstrzygnięcia określonych spraw. Dopuszczalne jest natomiast wyłączenie możliwości wystąpienia przez wspólnika do sądu rejestrowego w drodze odpowiedniego postanowienia umowy spółki (szerzej na ten temat zob. Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2012, s. 316–317).
INNE OGRANICZENIA
Jakie inne ograniczenia, poza koniecznością wyrażenia zgody przez spółkę, możemy spotkać w praktyce?
Z naszego doświadczenia wynika, że najpopularniejszymi – innymi sposobami – takich ograniczeń są między innymi:
- ustanowienie prawa pierwszeństwa lub prawa pierwokupu udziałów,
- ograniczenie kręgu dopuszczalnych nabywców udziału (np. co do wieku, posiadanego wykształcenia, miejsca zamieszkania, uprawnień do wykonywania określonego zawodu itp.)
- lub wyłączenie określonych podmiotów lub grup podmiotów z kręgu potencjalnych nabywców oraz
- uzależnienie możliwości dokonania czynności od ziszczenia się warunku lub nadejścia terminu.
Jeżeli zastanawiasz się nad kwestią wprowadzenia w umowie spółki ograniczeń w zakresie rozporządzania udziałem, skontaktuj się z naszą Kancelarią.
Adwokat Grzegorz Mania